Antykoncepcja doustna (i nie tylko)

Istnieje wiele rodzajów doustnych środków antykoncepcyjnych. Różnią się one zarówno rodzajem, składem jak i sposobem stosowania. Dostępne są preparaty jednoskładnikowe, zawierające wyłącznie gestagen, jednak zdecydowana większość aktualnie stosowanych doustnych preparatów antykoncepcyjnych składa się z dwóch składników czynnych – pochodnej estrogenowej oraz gestagenu. Najczęściej składnikiem estrogenowym jest etynyloestradiol – jest to silnie działająca syntetyczna pochodna estradiolu. Główną rolą estrogenu w preparatach antykoncepcyjnych jest regulacja krwawień oraz niwelowanie działań niepożądanych właściwego składnika antykoncepcyjnego, jakim jest gestagen. Różnorodność doustnych preparatów antykoncepcyjnych wynika ze zmienności składnika gestagenowego. Istnieje bardzo wiele różnych substancji o działaniu gestagenowym, które różnią się profilem działania „poza-gestagenowego”. Właściwości tych substancji wykorzystywane są w personalizacji antykoncepcji, a więc w doborze optymalnego rodzaju preparatu dla określonej pacjentki. Niestety nie ma możliwości wykonania konkretnych badań, które pozwoliłyby na stwierdzenie, który preparat antykoncepcyjny byłby dla danej pacjentki optymalny.

Preparaty jednoskładnikowe

Preparaty jednoskładnikowe zawierają sam gestagen, i do tej grupy należy wiele preparatów, które stosowane są u kobiet karmiących piersią, bądź u pacjentek, u których występują przeciwwskazania do stosowania estrogenów. Stosowane są w sposób ciągły, a ochrona antykoncepcyjna pojawia się 7 dni po rozpoczęciu stosowania. Występują najczęściej w opakowaniach po 28 lub 84 tabletki. Skuteczność nominalna wynosi 99,4%.

W wysokich dawkach gestageny mogą być również stosowane jako antykoncepcja awaryjna. Przykładem jest lewonorgestrel w dawce 1,5 mg, stosowany maksymalnie do 72 godzin (3 dni) po niezabezpieczonym współżyciu. Inną substancją stosowaną w tym wskazaniu jest uliprystal w dawce 30 mg. Nie jest to gestagen, a modulator receptora progesteronowego. Jego zastosowanie wykazuje skuteczność w okresie do 120 godzin (5 dni) po niezabezpieczonym współżyciu.

Iniekcje domięśniowe

Jakkolwiek nie jest to preparat doustny, warto wspomnieć również o możliwości zastosowania antykoncepcji pod postacią podawanych co 12 tygodni iniekcji domięśniowych medroksyprogesteronu. Jest to również skuteczna forma antykoncepcji, jednak jej długotrwałe stosowanie stwarza ryzyko osteopenii, czyli zmniejszenia stopnia uwapnienia kości. Drugą wadą jest fakt, że przy złej tolerancji leku nie ma jak go odstawić. Ostatnim aspektem, który warto również wziąć pod uwagę jest to, że iniekcja zabezpiecza przed ciążą na 3 miesiące, ale w niektórych sytuacjach może uniemożliwić zajście w ciążę jeszcze wiele miesięcy po zaprzestaniu jej stosowania. Nominalna skuteczność tej metody to 99,8%, rzeczywista ok. 95%.

Preparaty dwuskładnikowe

Zawierają pochodną estrogenową (etynyloestradiol lub walerianian estradiolu) oraz gestagenową (chlormadinon, cyproteron, dezogestrel, dienogest, drospirenon, gestoden, levonorgestrel lub norgestymat). Tabletki występują w różnych dawkach – jako antykoncepcja niskodawkowa (0,02 mg etynyloestradiolu + niska dawka gestagenu) lub średniodawkowa (0,03 lub 0,035 mg etynyloestradiolu + gestagen). Preparaty doustne podawane są również w odmienny sposób – codziennie przez 21, 24 lub 28 dni w cyklu, a w przypadku jednego preparatu aż przez 91 dni. Dobór tabletek antykoncepcyjnych opiera się na wywiadzie, ewentualnych objawach niepożądanych, zaburzeniach w zakresie libido czy wahań nastroju, itd. Warto pamiętać, że przy antykoncepcji niskodawkowej należy szczególnie rygorystycznie przestrzegać reżimu przyjmowania tabletek (zawsze o tej samej porze dnia) z uwagi na potencjalnie słabsze działanie. Skuteczność wynosi nominalnie 99,7%, rzeczywista zaś wynosi 98,2-98,8%.

Pierścienie dopochwowe

Szczególną formą antykoncepcji dwuskładnikowej są pierścienie dopochwowe – zawierające etynyloestradiol oraz etonogestrel. Preparaty te zakładane są na okres 3 tygodni do sklepień pochwy, po czym usuwane, by po tygodniu przerwy (w czasie którego z reguły pojawia się krwawienie z odstawienia) ponownie założyć kolejny pierścień. Postać ta pozwala na „ominięcie” wątroby i redukcję efektu „pierwszego przejścia”. Skuteczność antykoncepcyjna wynosi 99,7%, zaś rzeczywista 98,8%.

Plastry antykoncepcyjne

Jak sama nazwa wskazuje, nie są środkiem doustnym, mają jednak takie samo działanie i również zawierają dwa składniki – etynyloestradiol oraz norelgestromin. Stosowanie tego preparatu polega na cotygodniowym założeniu plastra przez 3 kolejne tygodnie. Po tym czasie następuje przerwa, w czasie której pojawia się krwawienie z odstawienia. Następnie ponownie zakłada się kolejne 3 plastry w tygodniowych odstępach. Zaletą plastrów jest ominięcie efektu „pierwszego przejścia” każdego przyjętego doustnie preparatu przez wątrobę, co w założeniach ma w mniejszym stopniu wpływać na jej funkcję. Skuteczność plastrów nominalnie wynosi 99,1%, rzeczywista 98,7%.

Kwalifikacja do zastosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych odbywa się w oparciu o szczegółowy wywiad, badanie ginekologiczne oraz omówienie przeciwwskazań lub potencjalnych działań niepożądanych bądź powikłań antykoncepcji.